Төр Төмбөгөр
Төсвийн тодотголыг хэлэлцэх гэж улс орон даяараа мунгиаж байх зуур тариалан эрхлэгчдийн эрх ашгийг ноцтой зөрчсөн нэгэн шийдвэр гарах дөхлөө. Тодруулбал Шийдлийн гэх тодотголтой Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газраас сайн чанарын гурил үйлдвэрлэхийн тулд ОХУ-аас өндөр зэрэглэлийн 40 мянган тонн улаан буудай худалдаж авах шийдвэрийг гарсан юм.
Өнгөрсөн жил манай улс нийт 350 мянган тонн улаанбуудай хурааж авсан байгаа юм. Энэ нь дотоодын хэрэгцээг бүрэн хангаж чадах сайхан мэдээ. Энэ амжилтанд хүрэхийн тулд сүүлийн хоёр жилийн турш тариаланчдыг улсаас бодлогоор дэмжиж, тарианы урамшуулал, хөнгөлөлттэй зээл зэргээр Засгийн газар дэмжсэн. Иргэд ч үүнд нь талархаж хэсэг бүлгээрээ хоршоолол болж тариа, буудайныхаа ажлыг өрнүүлж энэ жил урд урдах жилүүдээс илүү ургац авсан. Гэтэл гэнэт гаднаас ихээхэн хэмжээний улаан буудай авах хэрэгтэй гэсэн шийдвэр гаргасан нь тариаланчдын хувьд үүлгүй тэнгэрээс аянга буухтай адил зүйл боллоо. ОХУ-аас авах гэж буй 40 мянган тонн улаан буудай нь манай орны дотоодын хэрэгцээний 30 хувь гэсэн үг. Их хэмжээний тариа импортоор авах болсон шалтгаанаа тайлбарлахдаа “Манай улаан буудайн цавуулагын хэмжээ бага байна. Тийм учраас цавуулаг ихтэй тусгай сортын улаан буудай худалдаж авч холих юм бол сайн чанарын гурил гаргаж авч чадах болно” хэмээсэн.
“Атрын III” аяныг эхлүүлж улс орныхоо гурил, гурилан бүтээгдэхүүний хэрэгцээг бүрэн хангах гэсэн бодлого нь шат дараалсан шийдвэртэй үр дүнгийн ачаар олон жилийн дараа одоо л нэг биелэлээ олох нь гэтэл засаг төр нь ийм марзан шийдвэр гаргачих юм даа. Тариалан эрхлэгчдийн холбоо уг асуудлыг тайлбарлахдаа “Манай тариаланчдын хураан авсан улаан буудай чанарын хувьд асуудалгүй” гэж удаа дараалан мэдэгдэж байгаа. Бас л хачирхалтай шийдвэр шүү. Саяхан л, ердөө жил хүрэхгүй хугацааны өмнө л “Та нар тариа буудайгаа ахиухан ургуулаарай. Бид төрөөс тодорхой бодлого боловсруулан дэмжиж, худалдан авна” гэсэн бодлого ийнхүү нуран уналаа. Хэдийгээр Ерөнхий сайд нь солигдсон ч гэсэн улс орны нэн чухал асуудал болох тариа буудай айл бүр, хүн бүрийн талхны, гурил гурилан бүтээгдэхүүний тал дээр ядаж нэг бодлоготой байх ёстой. Өнгөрсөн долоо хоногт хүчтэй эсэргүүцэлтэй тулгарсан Ерөнхий сайд тариаланчдын төлөөлөл, гурил үйлдвэрлэгчдийн төлөөлийг хүлээн авч уулзан хураагдсан улаан буудайны цавуулагын хэмжээг тогтоож чанарын шаардлагад нийцэх эсэхийг тогтоотол гаднаас улаан буудай импортлохгүй байх үүрэг өгсөн. Тэрээр аргагүйн эрхэнд ийм шийдвэр гаргасан гэхэд болно. Санаачилсан, гаргасан шийдвэр бүр нь иргэдийн зүгээс эсэргүүцэлтэй тулгараад байгаа учраас л тэр шүү дээ. Арга ч үгүй биз. Гаргасан шийдвэр бүр нь учир дутагдалтай байна.
Аргаа барсан тариаланчид хэрвээ хойд хөршөөс их хэмжээний улаан буудай авбал бүх буудайгаа гадагшаа экспортлох болохоо мэдэгсэн. Тэр нь ч зөв биз. Угаасаа эх орондоо өчнөөн өр, зээл тавин байж хураан авсан буудайгаа нэн даруй зарж борлуулахгүй бол тэд өөрсдөө дампуурна. Энэ шийдвэр нь хэчнээн олон аж ахуйн нэгжийн үүд хаалгыг барих шийдвэр гэдгийг эрх баригчид бодож үзэх хэрэгтэй. Өнгөрсөн жил тариа тарихад хамгийн таатай жил болсон. Мөн төрийн дэмжлэг нэлээдгүй байсан учраас асар олон аж ахуйн нэгжүүд газар тариалангийн салбарт оролцсон. Ингэхийн тулд бараг талаас илүү хувь нь банкны өндөр хувьтай зээл авч үйл ажиллагаагаа явуулсан. Хэрэв хурааж авсан буудайгаа борлуулж чадахгүй бол тэд бүгд үүдээ барина. Өрөө төлж чадахгүй зарим нэг нь хэцүү нэртэй газрын үүдийг татахгүй гэх газаргүй шүү дээ.
Шатахууны хувьд манай улс бараг 100 хувь хойд хөршөөс хараат болчихсон байна. ОХУ-ын нефтийн зах зээл “найтахад” манай улс энд бүхэлдээ “хатгаа” авдаг. Шатахууны үнэ өссөн өдрөөс эхлэн өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсдөг сонин үзэгдэл энгийн мэтээр хэвшчихлээ. Тэгвэл улс орны өөр нэг чухал салбар болох хүнсний бүтээгдэхүүний гол хэрэглэгдэхүүн гурил, гурилан бүтээгдэхүүн, идэх талхныхаа хувьд гадны хараат болох вий гэсэн айдас нийгэмд хэдийнээ бий болчихлоо.
Ямартаа ч энэ бол эрүүл шийдвэр биш ээ. Аливаа улс орны сайн жишгээс нь суралцах хэрэгтэй. Бидний сайн мэдэх, даган дуурайх дуртай Япон улс улаан буудайн хэрэгцээгээ Хятадаас 1-2 дахин хямд үнэтэйгээр хангах боломжтой байдаг. Гэтэл тэд дотоодын үйлдвэрлэгчдийнхээ улаан буудайг өндөр үнээр авдаг байх юм. Учир нь Япончууд иргэдээ ажилтай, орлоготой байлгах гэсэн ганцхан л бодлогыг барьж байгаатай холбоотой. Харин манай төр засгийнхан эсрэгээрээ шийдвэр гаргаж байна. Дахин хэлье. Хойд хөршөөс буудай импортлох шийдвэрээ хэвээр үлдээвэл тариаланчдын 2014 онд хураан авсан улаан буудайн борлуулалтыг хаагаад зогсохгүй 2015 онд тариалалт хийх боломжгүй байдалд хүргэх болно.
Эх сурвалж: Шуурхай.мн
