Төр Төмбөгөр
Швейцарийн Давос хотноо Дэлхийн эдийн засгийн 45 дахь удаагийн чуулга уулзалтад оролцож байгаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж “Дэлхийн усны хөтөлбөр 2015” хуралдаанд оролцлоо. Мөн дэлхий дахины шинэ нөхцөл байдал дахь стратегийн өрсөлдөөний асуудлаар дэлхийн улс төр,эдийн засгийн удирдагчидтай санал бодлоо солилцов. Дээрх асуудлуудаар болон үдээс хойш оролцох “Уул уурхай, металлургийн бодлогын хуралдаанд яригдах асуудлуудаар сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа.
-НҮБ-ийн 77-гийн бүлэгт байдаг. Усны асуудал эдийн засгийн тогтвортой байдал нь усных гэдгийг бүх лидерүүд зөвшөөрлөө. Бид ахиц гаргаж чадсан уу, хэрвээ тийм бол юун дээр алдаад байгаа юм бол?
-Давост Монгол Улсын оролцдог нэрийн хэдэн асуудлууд байдаг. Мэдээж уул уурхай, дэд бүтэц, байгаль орчинтой холбоотой асуудал, засаглал, авлигын гээд их олон асуудлаар монголчууд оролцдог. Түүний нэг нь усны асуудал. Үнэхээр ус гэдэг бол Монголд хамгийн чухал асуудал. Өнөөдөр миний хурал дээр хэлсэн санааг хүмүүс дэмжсэн. Монгол Улс тэртэй тэргүй уул уурхайгаар дамжиж хөгжиж байгаа, Монголд ажиллаж байгаа уул уурхайн компаниуд газрын гүний юм уу, газрын хөрсний усыг ашиглах гэвэл бид илүү өндөр татвар, илүү өндөр шаардлага тавина. Харин түүний оронд Монголд ордог бороо цасны усыг хадгалаад нөөцлөөд ашигладаг аргууд бий. Бас суурин газрын хаягдал ус байна. Усыг хураагаад түүнийгээ ашиглаж байгаа уул уурхайн компаниудыг дэмжиж байх хэрэгтэй. Энэ чиглэлд шинэ алхам хийж харуулах хэрэгтэй.
–Давосын эдийн засгийн чуулганаас Монголд хамгийн их хамаатай асуудлын нэг нь уул уурхай, бас Хятадын эдийн засаг. Та түрүүн уул уурхайн хуралд суугаад гарч ирлээ. Тэнд юу чухал болж яригдав?
-Давосын эдийн засгийн чуулган энэ долоо хоногт олон улсын индэр болж байна. Жил бүр нэг хүн уулзалтыг нээдэг, энэ жил БНХАУ-ын Ерөнхий сайд Ли Кецян өөрөө ирж нээлээ. Хятадын эдийн засаг дэлхийн эдийн засгийн өсөлт бууралтад маш их хамааралтайг харуулж байна. Монгол бол Хятадтай хамгийн өргөн хиллэдэг, эдийн засгийн харилцаа хамгийн өндөр улсуудын нэг. Тиймээс Монгол Улсын эдийн засагт нөлөөтэй байж таарна. Эхний ээлжинд анхаарах ёстой гол асуудал бол, өнгөрсөн жил айлчлалын үеэр бидний ярьж тохирсон зүйлүүд байгаа. Ялангуяа дэд бүтцийн шинжтэй хөрөнгө оруулалтууд байгааг ажил хэрэг болгох хэрэгтэй байна. Уул уурхайн асуудал дээр хөрөнгө оруулалт муудах юм уу, үнэ унаж байгаа бол бусад дэд бүтцийн шинж чанартай ажлуудаа хийж байх хэрэгтэй. Шинэ цахилгаан станцуудаа барьж, шинэ төмөр замуудаа тавьж байх хэрэгтэй. Нөгөөтэйгүүр, уул уурхайгаас бусад хөрөнгө оруулалт шаардах, эдийн засгийн өсөлтөд нэмэр болох салбар юу байна. Монголын хувьд хөдөө аж ахуй л байна. Хөдөө аж ахуйн боловсруулах үйлдвэрлэл рүү хөрөнгө оруулалт хийх хэрэгтэй. Гайгүй сайн мэдээ бол, сүүлийн 20 гаруй жилийн хугацаанд түүнчлэн 2014 онд боловсруулах, жижиг дунд үйлдвэрүүд олноороо ашиглалтад орж байгаа. Дотооддоо юм хийж эхэлж байна, гаднаас худалдаж авах нь тэртээ тэргүй өндөр үнэтэй байгаа. Дотооддоо үйлдвэрлээд гаргаад худалдвал үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа хүмүүст мэдээж ашигтай. Аливаа юм сайн, муу талуудтай. Иймэрхүү л байдлаар бодлогодоо өөрчлөлт, шилжилтийн алхам хийж явах ёстой. Шийдвэр гаргахдаа онцгой анхаарах ёстой зүйлс байна. Өмнө нь алдаж байснаа алдмааргүй байна, өмнө нь хэлж тохирсон зүйлс дээрээ өөрчлөлт оруулах хэрэггүй. Дээрээс нь бизнесийн орчныг ямар нэг шийдвэрээр муутгамааргүй байна. Бид нээлттэй орон. Төрийн бодлого талдаа засах юм их байна.
Энэ форум нь эдийн засгийн чуулган нэртэй боловч улс төр, олон улсын аюулгүй байдал гэхчлэн бүхий л асуудлуудыг ярьдаг. Их Хурал дээр би хамгийн сүүлд хэлсэн үгэндээ маш их анхаарсан зүйл бол гаднаас хөрөнгө оруулалт шаардахгүйгээр, Монгол өөрийнхөө төрийг хариуцлагатай болгож болж байна. Үнэхээр сонгогдсон албан тушаалтантайгаа хариуцлага тооцдог тэр механизмыг бий болгоё. Сонсголын хуулийг бий болгоод, ард түмэн нь асуултаа асуудаг, албан тушаалтнууд нь түүнд нь хариулдаг, чадахгүй бол ажлаа өгдөг тийм хэлбэр рүү бүгдээрээ оръё.
Шилэн данс. Одоо төсвийн байгууллага бүхэн өмнө нь нүдээ аниад харанхуйгаар төсөв зарцуулдаг байсан бол одоо үүнийг зарцуулах уу үгүй юу, энэ нь зөв үү буруу юу гэдгийг асуудаг болсон. Яагаад гэвэл тэр нь нийтэд нээлттэй, ил тод болсон учраас. Улс орноо хариуцлагатай болгох тэр асуудлыг бид яаралтай хийх хэрэгтэй.
-Дэлхий дахинд геополитикийн шинэ нөхцөл байдал үүсч байна. Үл итгэлцэл бий болж байна, их гүрнүүдийн хоорондох үл итгэлцлийг бууруулахад манайхаас гарч буй санаачлага хэр үүрэгтэй вэ?
-Аюулгүй байдлын асуудал ярихад зэрэгцүүлээд үнэт зүйлсийн тухай ярих хэрэгтэй болно. Том улс, жижиг улс гэж байдагүй. Аюулгүй байдлын асуудал бол нэг л хэмжүүртэй байдаг. Монголчууд маш сайн тодорхой санаа гаргаж чадвал тэр нь олон улсад хэрэгждэг. Монголоос олон улсын анхаарлыг татдаг санаачлагууд бий. Хоёр хөрштэй харилцаж байгаа үйл ажиллагаан дээр маш их дэмждэг. Манайх аль ч тохиолдолд хоёр хөрштэйгөө сайн учраа олоод ажиллаж чадвал бид бусад улс оронтой ажиллах маш сайхан боломж бүрдэнэ. Ялангуяа дэд бүтцийн асуудлууд дээр.
Бид үүнийгээ ярьдаг болсон. Бүс нутагтаа Улаанбаатарын яриа хэлэлцээ санаачлагыг ажил хэрэг болгоод явж байна. Улсын хувьд өөрөө энхтайванч, аль нэг талыг баримталдаггүй учир Монгол өөрөө зуучлах орон болж байгаа юм. Бид олон асуудал дээр зуучилсан. Дээрээс нь Монгол Улс өөрөө шилжилт хийж байгаа. Тэр нь дэлхий нийтийн чиг хандлагад нийцэж байгаа учраас бид бусадтай туршлагаа хуваалцаж, бас сургамж болох зүйлсийг авч байна. Энэ талаараа манай улсын байр суурь бодлого дэлхий нийтийн сайн сайханд нөлөөлж байгаа.
-Дэлхийн хүмүүнлэгийн хямралын талаар Давосын индрээс их ярьж байна. Монгол үүнд ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Бид дэлхийн нийтийн том том асуудлаас илүү өөрсдийн дотоод асуудалдаа анхаарах нь чухал. Гэрээ засаад төрөө зас гэдэг дээ. Дотоодод нөхцөл байдал сайн, нааштай байвал тэртээ тэргүй бусдын хэрэг явдалд оролцоод, санаа тавиад явна. Яах вэ, дэлхийн хэмжээнд үл ойлголцол, дайн самуун их байгаа ч яг манай улсыг тойроод харьцангуй зөөлөн байна. Энэ нь бидний нэг давуу тал юм даа.
-Хятадын эдийн засгийн өсөлт удааширсанд экспортлогч улсууд их хохирох тухай энд ярьж, санаа бодлоо нэгтгэж байна. Монголын хувьд энэ үйл явцтай хэрхэн дасан зохицож явах вэ?
-Хятад том эдийн засагтай учраас хэлбэлзэл нь бага, манайх шиг 17 хувь байснаа тав болж унахгүй. Нөгөө талаас Хятадын эдийн засгийн уналт, бууралтыг алхам алхмаар нь хэмжиж, улс орнууд өөрсдийнхөө бодлогыг явуулдаг учраас гэнэтхэн муу болчих нь харьцангуй бага. Урьдчилж дүгнэлт гаргаад, хамтын ажиллагаатай явбал бидэнд боломж бий. Дэлхийн эдийн засгийн хөгжлийг хөтлөх хэмжээнд хүрч эхэлж байна шүү дээ. Үүгээрээ манай урд хөршийн байдал, цаашдын чиг хандлагыг сайжирна гэдэгт би хувьдаа итгэлтэй байна. Бид нар хөрш орны хувьд нийцүүлэх зүйлээ хамтраад ярилцаад явахад боломж бий. Нөгөө талаас манай хойд хөршийн эдийн засаг гэж байна. Хойд хөрш рүүгээ бид визгүй зорчдог болж байгаа. Хамгийн гол нь бүх түвшинд хөршүүдтэйгээ асуудлаа гаргаж ярилцаж чаддаг байх сонирхол бий болсон нь чухал. Ерөнхийлөгчөөсөө эхлээд төрийн бүх түвшинд тийм хандлагатай байгаа юм. Бид хоёр хөршдөө талархах ёстой. Хамтарч ажиллах шинэ боломжууд нээгдсэн энэ мөчид Монголын талаас хийх ёстой зүйлээ сайн хийх ёстой.
-Үдээс хойших хуралдаанаар Уул уурхайн металлургийн асуудал яригдах юм байна. Энэ хуралд та ямар санал, бодлого дэвшүүлж оролцох вэ?
-Металлургийн асуудал өөр өөр өнгө төрхөөрөө өдөр болгон яригддаг. Монгол Улсын хувьд мэдээллээ л өгсөн нь дээр. Бид бол нээлттэй орон. Өмнө нь гаргаж байсан хөрөнгө оруулалтад муугаар нөлөөлсөн хууль тогтоомжиндоо өөрчлөлт оруулж, дэвшил гаргалаа. Шинэ Хөрөнгө оруулалтын хуультай болсон. Энэ бүхнээ хэлж байгаа. Нөгөө талаасаа хоёр хөрштэйгөө хийж байгаа дэд бүтцийн асуудал, бүтээн байгуулалтын боломжуудтай холбоотой мэдээлэл өгч байна. Монголын газар нутагтай харьцуулахад 46 хувийг эзэлж байсан хайгуулын лиценз долоон хувьтай тэнцэх хүртлээ доошилсон. Энэ дөрвөн жилийн хугацаанд Ашигт малтмалын хууль, Ашигт малтмалын салбарт явуулах төрийн бодлогын үндэс гээд бусад зүйлээ цэгцэлж, учраа оллоо. Миний тавьж байгаа хамгийн гол асуудал бол ялангуяа уул уурхайн лицензийг авч байгаа тухайн компанийн хүчин чадлыг тооцох хэрэгтэй. Тэр компани өнөөдөр улсын бүртгэлд бүртгүүлэнгүүтээ лиценз авч байна уу, эсвэл хайгуулыг бүтэн хийх чадвартай, хайгуул хийгээд түүхий эдээ олох юм бол бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл болгох чадвартай аж ахуйн нэгж мөн үү, биш үү гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Дээр нь дотоодын аж ахуй нэгжээ бид дэмжих чиглэлээр илүүтэй анхаарах ёстой. Мөн байгаль орчин, ус гээд бусад асуудлаа шийдэх ёстой. Нэг үгээр хэлбэл шалгуураа тодорхой болгоод түүнийхээ дагуу өгөх ёстой. Өмнө гардаг байсан дутагдлууд гарч байгаа талаар сонсогдож байна. Тийм зүйлийг давтаж болохгүй гэдгийг хэлмээр байна.
Эх сурвалж: www.ugluu.mn
