Төр ТөмбөгөрНэгэн үе эмэгтэйчүүд Хятад хүнтэй гэрлэж гартаа цэн цэнгийн алтан бөгж зүүж гэмээ нь “жаргал” гэдэг байлаа. Хятад хүн ажилтай /хөдөлмөрч/ байсан хэрэг. Бараг л Хятадтай суудаг “моод” байсан. Эрчүүд нь Орос эхнэртэй болж байсан түүхтэй.
Бараг Оросод сурсан хүн бүр Оростой суудаг байлаа. Одоогийн бидний аав ээж, эмээ өвөө байхаар хүмүүс “моод” үүсгэж “давалгаалуулж” байсан эмзэглэмээр түүхтэй. Гэтэл бид Богд хааныхаа үеэс л Хятадтай ураг барилдахыг бүх насаараа хориглуулсан “зарлигтай” шүү дээ. Яс, цус нийлэхгүй хүн гэж байна. Хүүхдүүд нь нэг үе ухаантай төрдөг ч дараагийн долоон үедээ ухаан муутай, царай муутай, адгаг муу санаатай төрдөг болохоор Богд зарлигдсан хэрэг.
Үүнийг социализмын он жилүүдэд мэдсэнгүй юу, тоосонгүй юу цус холилдуулдаг “моод” дэлгэрсэн хэрэг. Гэхдээ улс төрийн нөлөөгөөр нутаг буцааж байсан. Тухайн үедээ олон айлыг өнчрөл хагацалд оруулж байсан ч зөв л шийдвэр байсан. Цус холилдсон хүмүүсийн онцлог нь ямар нэгэн зүйлд итгэмтгий даган дуйраамтгай, шинэ бүтээл, санаа гэхээсээ илүү баяжуулан хийж чаддаг мөн туйлшрамтгай хүмүүс байдаг байна. Саяхан мүүний шашин гээд л нэлээдгүй бужигнасан. Түүнд итгэсэн төрийн түшээдээс хамгийн их “автсан” нь нөгөө л эрлийз, хурлийз, хунхууз нөхдүүд харагдсан.
Судсаар нь Их гүрний бодлого гүйж байгаа хүмүүс аясаараа л нутаг нэгтнээ “сүрэг” нэгтнийгээ өмөөрөх, хамгаалах, даган дуйраах онцлогтой байдаг байна. “Чонон сүрэг дунд бүү майл” гэдэг үг бий. Тухайн үед Баянхошуу, 100 айл орчим, Ногоон нуур орчим, Дэнжийн мянга, 5 шар орчим маш олон хятадууд бараг л “сүрэглэн” амьдарч байсан. Монгол хүнтэй суувал энэ улсад амьдрах эрх нь нээгдэж ногоо тарьж, худалдаа хийж болдог байсан байна.
Хятад хүмүүс одоо ч Монголд ирж амьдрахыг хүсдэг. Учир нь цэвэр цусны, дээд төрөл гарал үүслийг нь булингартуулах, өөрийн ухаан муут удамдаа шинэ соргого цус холилдуулан “сор хүн” гаргах гэж тэр шүү дээ. Харин ч одоо нэг үеэ бодвол Хятад хүмүүсийг “үл тоомсорлодог” болж. Монголчууд үндсэрхэг үзэлтэй болсон байна. Монголд өөрийгөө “Монгол” гэж бодох олон “эндүүрэл” бий.
Зах замбараагүй байсан он жилүүдэд хүүхэд тээгээд үлдэх, Монгол гэж овоглох маш олон тохиолдол байсан. Удмыг нь харж ханилахын учрыг одооноос ярьж эхлэж байна. Мөн ургын овгийг бүртгэж эхэлснээр “Монгол угсаа”-ны овог 10 сая төгрөгөнд хүрдэг тухай дуулдаж л байсан. Тэгээд тэд хэзээ ч дээд төрөлтэй “Монгол” болохгүй. Цусаа даган босоо хиймортой явах хүн Монгол цаанаа л өөр шүү.
Энэ төрийг түшилцэн байгаа зарим нэг “Цус” холилдсон хүмүүсээр төрөө түшүүлэхгүй гэсэн бодлого баймаар байна. Яам, тамгын газруудад, мэргэжлийн байгууллагын удирдлагууд мөн л “эрлийзжиж” гүйцэж. Эрлийзүүдийг хичээгээд хичээгээд хүрэхгүй “газартай” байлгамаар байна.
Б.Саран
