Монгол хожигдчихжээ

УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Ам­га­лан­гийн өчигдөр цахим ер­төнцөд жиргэсэн жиргээ олны ан­хаарлыг татлаа. Тэрбээр, өөрийн твит­тер хуудсандаа “Английн Рио­той хэрүүлтэй, Канадын Хан ре­сурстой шүүхтэй, Францын Аре­ваг хулхидсан, Германы Siemens-ийг гомдоосон, Peadoby ну­таг буцсан. Хэн хожив” хэмээн жир­гэсэн байсан юм. Мэдээж энд хэн ч хожоогүй.

Монголын нэр хүнд дэл­хий дээр унаж байгааг эдгээр цөөхөн компанийн жи­шээ л харуулж байгааг УИХ-ын гишүүний хувиар хөндсөн хэрэг биз. Дээрх нэр дурьдсан ком­паниуд дандаа тухайн улс­даа нэр хүндтэй, дэлхийн олон ч оронд уул уурхай болон бусад сал­барт лиценз эзэмшиж, баялаг бүтээхдээ бүтээчихсэн “луух­гар”-ууд.

Харамсалтай нь Монгол Улсад ирээд тэд өөд нар харсангүй. Зарим нь ком­па­нийнх нь хэрэг шүүхийн шатанд байх үед захирал нь Монгол Улсад ирчихсэн байхдаа учир би­түүлгээр амиа алдчихлаа. Олон орны хэвлэл мэдээлэл энэ мэт хэр­гүүдийг олзолж авчихаад Мон­гол бол “Hotel Mongolia” хэмээн дэлхий нийтэд зарлан тунхаглаж байна. Бид одоогоор үндэстэн дамнасан гурван том корпорацитай шүүхийн асуу­далтай байгаа.

Баялгийн үндэсний үзэл гэгчийн синдром жинхэнэ утгаараа энэ улсад нүүрлэчихсэн. Хууль баталж тоглодог, том ордуудаа эзэмших гэж улайрдаг, хувь эзэмших хүслээ хүчээр тулгах, үндэстэн дамнасан корпорациудтай үр­­гэлж зөрчилдөх зэргээр илэр­дэг синдром энэ үзлээр илэрдэг хэмээн улс төр судлаачид хэлдэг.

Уул уурхай, Гадаад хэ­рэг, Аж үйлдвэр зэрэг баялаг бү­тээгч яамдууд хөрөнгө оруу­лах сонирхолтой хар шар зү­сэн зүйлийн хүмүүсийн хөлд дарагд­чихсан байдаг цаг. Гэтэл гадны хөрөнгө оруулагчдын ба­раа зүс эдгээр яамдуудаар ха­рагдахаа больсныг нуугаад яах вэ. Нүсэр техникийн дуу тэн­­гэрт хадаж байх хаврын ули­рал дуусах дөхөж байхад гад­ны хөрөнгө оруулалт сэр­гэхгүй байна. Доллар орж ирэх­гүй нь.

Нүүрсний үнэ улам унаж байна гэсэн таагүй мэ­дээл­лийг салбарын яамнаас хий­лээ. Хүн нэрээ тогос өдөө гэ­дэг. Харин Монгол Улсын төр засгийн өндөрлөгт суугаа эрх­мүүдэд энэ үг хамаагүй бо­лолтой. Гадны олон ч хурал уул­залтад Төрийн тэргүүнээсээ эх­лээд очиж “Монголд тавтай мо­рил” хэмээн урьж залсан ч тэд ирсэнгүй. Эхлээд бодлогоо то­дорхой болгочих. Дараа нь бид оч­но гэсэн шаардлага тавьдаг гэнэ.

Дампуурлаа зарлахыг хүсээгүй л бол Монгол Улсад битгий хөрөнгө оруул хэмээн нууц далд сүлбээний уулзалт хур­лын үеэр уриалдаг талаар Мон­голд хөрөнгө оруулах хү­сэлтэй байсан ч мөн л шүүхээс са­лахаа больсон танил Япон маань ярьж байв. Тэд тус бүр­тээ үйл ажиллагаа явуулдаг, сал­бартаа хүчтэй өрсөлдөгчид  ч хөрөнгө оруулсан улс орнуу­дын­хаа талаар мэдээлэл ямагт солилцдог аж.

Тэр үед бидний талаар үргэлж таа­гүй мэдээлэл хуваалцах болс­ныг энд зориуд онцлон хэлье. Канадын “Саусгоби Сэндс” компанийн нягтлан бо­догчоор ажиллаж байсан Фи­лип­пиний ир­гэн Хиларион Ка­жу­ком “Ми­ний карьер үгүй бол­чих­лоо. Би энэ улсаас хэзээ явахаа мэдэхгүй байна” хэмээн ярьж байсныг “Блүүмбэрг” са­нуулж байсан удаатай. “Үнэ­хээр гайхамшигтай. Яг л Хол­ли­­вудын кинонд гардаг шиг на­майг баривчилсан. Харин яагаад баривчилсан бэ гэдгээ на­дад тайлбарлаагүй.

Барууны ком­панийн засаглалын та­лаар цагдаа нарт мянга түм тайл­барласан ч тэд намайг ойл­гоогүй. Тийм зүйл мэдэхгүй гэж хэлсэн” хэмээн Монгол Ул­саас гарах эрхээ хоёр жил ха­суулсан Австралийн иргэн Сара Армст­ронг дэлхийн хэдэн зуун хэвлэлд ярилцлага өгөхдөө ярьж байлаа. Хилс хэрэгт гүтгүүлсэн хэмээн улсынх нь Ерөнхийлөгчийн уучлалыг хүр­тээд буцсан Саусгоби Сэнд­сийн удирдлагууд өнөөдөр дэл­хий нийтэд бидний тухай аль бү­тэхгүй талаас нь ярьж явна.

Ийм байхад хөрөнгө оруулалтын та­лаар ярих хэрэг байна уу. Хөг­жих тухай мөрөөдлөөр сэт­гэлээ ч хуурах шаардлага ал­га. Бид баялгаа ашиглуулж байж л хөгжих учиртай. Хоёр та­лаасаа хүчирхэг том гүрнээр тү­шүүлсэн, далайд гарцгүй ул­сын хувьд дангаараа уул уур­хайгаа ашиглаад хэзээ ч Азийн бар улс болж чадахгүй. Нүүрс, зэс, алтны арвин их нөөц­тэй ч техникийн хүчээр зодож буй акулуудын дэргэд бид голын жижигхэн жараахай төдий.

Гэтэл хөрөнгө оруулах гэж сонирхож ирсэн бүхэнтэй шүүхдэлцэж, эсвэл хөөж туу­даг, ямар шалтгаанаар хорьж цаг­даж байгаагаа хэлэхгүйгээр барьж хорьдог, шалгаж байгаа нэрийдлээр улсаасаа гарахыг хориглодог тийм л улс болж ху­вирлаа. Уул уурхайгаар шоудсан улс­төрчдийн хариуцлагагүй мэдэгдэл бүхэн ардаа ямар үр дагавар дагуулж байгааг Л.Энх-Ам­галан гишүүний хэл­сэн хэдхэн компаниудын жи­шээнээс харж болно.

Эд бол зөв­хөн олны анхааралд байгаа том­чууд нь. Шүүхийн шатанд хэ­дэн арван гадны компаниуд нэ­хэмж­лэл гаргаж, Монгол Ул­сын Засгийн газар, яам агент­лагтай шүүхдэлцэж яваа. Со­лонгосын  “Реалко Кореа”  ХХК  Ашигт малтмалын газрыг  ли­ценз цуцалсан, үүний улмаас 500 сая төгрөгийн хохирол учирсан гэдэг үндэслэлээр  Нийслэлийн Захиргааны хэргийн 20 дугаар шүүх болон  Дүүргийн иргэний хэргийн нэгдүгээр шүүхэд хандаж, мөн л шүүх дээр уулзаж яваа сурагтай.

“Хан Ресурс”-ын нэхэмжилсэн 104 сая ам.долларын хэрэг Хуульзүйн яамны толгойн өвчин болчихоод байгааг нуугаад яахав. Английн “Рио Тинто” Оюутолгойн 30 тэр­бумын татвараас болж мөн л Засгийн газартай шүүх цаг­даа болж,  ойлголцолд хүрэх гэж хоёр тал ярилцаж хугацаа алд­саар.

Хөрөнгө оруулалтын олон ар­ван компаниуд Оюутолгойн хувь заяа хаашаа эргэхээс шалт­гаалан Монгол Улсад хө­рөнгө оруулах уу, эс оруулах уу гэдгээ шийднэ гэдгээ ил тод зарлачихсан. Мөнгө аваад лицензээ ашиглах гэсэн олон ч компаниудад дэлхийн том бан­кууд мөнгө өгөхөөс татгал­заж, Оюутолгойг хараад суу­чихсан. Хятадын “Шинхуа” Таван­тол­­гойн төслөөс болж мөн л таа­гүй сэт­гэгдэл өвөрлөн нутаг буц­лаа.

Хятадын дараагийн том компани болох Чалко өнөөд­рийг хүртэл манайхаас бэлнээр өг­сөн мөнгө, нүүрсээр төлөх өрөө салгаж авч ча­дахгүй суу­гаа. Японы Су­ми­мо­то Мон­гол­чуудын зам­ба­­­раагүй, ха­риуц­лагагүй, улс­төрж­сөн, тал­­­цал хуваагдлыг гайх­­шир­саар нутагтаа очсон нь то­дор­хой.

“Центерра Гоулд” хө­рөнгө оруу­­лалтаа хадгалж үлдэхийн тулд Гацуурт дээр аргаа бартал тэм­­цэж, бүх л арга чаргаа хэ­рэглэж байгаа. Улаанбадрах су­мын тугал үхсэн, уран олборлох гэж улайрлаа хэмээн Ареваг аль муугаар л зүхэж байна, бид. Энэ мэт дэлхийн том, том компаниудыг бид дахиж хэзээ ч эргэж ирэхгүйгээр хашраах болов. Монгол руу л зүглэхгүй юм шүү гэсэн бодолтой бизнесмэнүүд хэ­тэр­хий олширлоо.

Энэ бүхэн мэ­дээж өнөөдөр бий болчихсон асуу­дал биш. Хууль эрхзүйн хэ­тэр­хий замбараагүй, хайн­га байдал өнөөдөр ийм байдалд оруулчихлаа. Хуу­лиа зөөл­лөж, хэдэн арван төг­рө­гийн төлөө замбараагүй та­раа­сан лицензийн асуудал бид­нийг эргээд гарах гарцгүй болго­чих­лоо.

Ниргэсэн хойно нь хаш­гирахын үлгэр болж ли­цен­зийг нь эргэж сэргээж, хууль эрхзүйн орчноо өөр­чил­сөн нь нэ­гэнт хөрсөн итгэл эргэж сэргэхдээ удаан байд­гийг энэ мэт жишээ харуулсаар байгаа юм. Хагарсан шаазан эргэж хэзээ ч нийлдэггүй гэсэн үг байдаг даа. Шүүх цагдаагаар явчихсан хө­рөнгө оруулагчидтай бид хэ­зээ ч эргэж уулзах нүүргүй болоод хоцорлоо. Одоо үүнээс илүү олон асуудал хэрэггүй.

Стратегийн 35 ордоо дарж хэвтсээр баяжихгүйгээс хойш хөрөнгө оруулагчдын алдагдсан итгэлийг сэргээх арга чарга юу байна, тэр бүгдийг л хийцгээе. Хуульдаа ойр ойрхон өөрчлөлт оруулдаг байдлаа одоо бо­лимоор байна. Мэдээллийн цен­зур энэ салбарт хэрэгтэй бол­чихоод байна.

Мэргэжлийн багт ажил хийлгэх эрхийг нь өгье. УИХ-ын гишүүний амнаас унасан үг бүхэн үнэтэй, хэлсэн үгнийхээ төлөө хариуцлага хүлээдэг механизмыг төрд бий болгоё. Хөрөнгө оруулалт татаж чадах мэргэжлийн пиарын багийг хөлс төлөөд ч болов ажиллуулмаар байна.

Монгол Улсын эсрэг хөдөлж буй тэр том мэдээллийн баазад няцаалт өгөх, дотоодын сайн мэдээллийг гадагшаа түгээх хүчирхэг пиар багийнхаа ажлыг яг өнөөдрөөс эхлээд эрчимжүүлмээр бай­на, улстөрчид өө. Энэ бол хөг­жих гэж оролдож байгаа аль ч улсад байдаг жишиг. С.Баяр­цогт сайдын хэлсэнчлэн бид эерэг мессеж өгөх, дэл­хийд өөрсдийгөө эерэгээр сурталч­луу­­лахгүйгээр хаашаа ч хөдөлж ча­дахгүй. Дотооддоо мянга хэ­рэлдэж, уралцаж, сайхан бүтээн бай­гуулалт хийгээд энэ маань гадагшаа, дэлхийн чихэнд хү­рэхгүй бол Азийн бар болох мө­рөөдлөөр яах юм бэ.

Б.Өнөртогтох