Тавантолгой гацсаны (гацаасны) 60 дахь хоногийн мэнд!

Ямар сайндаа л УИХ-ын гишүүн Ө.Энхтүвшин “Тавантолгойн талаар Л.Эрдэнэчимэг гэдэг бүсгүй л хэвлэлээр мэдэгдэл хийгээд яриад байна. УИХ-ын дарга та Тавантолгойг УИХ-аар заавал оруул гэсэн. Гэтэл оруулж ирсний дараа Ажлын хэсэг байгуулаад гацаасан. Тавантолгойг УИХ-д оруулж ирээд шууд л дэмжинэ гэсэн үг биш шүү дээ. Төслөө чуулган дээр хэлэлцэх үед хууль зөрчсөн, Монголын эрх ашгийг үнэхээр хохироосон бол буцаая л даа. Яагаад энэ боломжийг олгохгүй байна вэ” гэж чуулганы нэгдсэн хуралдаан дээр мэдэгдэж байхав дээ. Эрхэм гишүүн Л.Эрдэнэчимэг иймэрхүү л дүр зурагтай өдөр хоногийг өнгөрөөсөөр Тавантолгойг УИХ-аар хэлэлцүүлэхгүй яг хоёр сар хойшлуулж чадсан байна. Үүнийг гацаасан гэхгүй өөр юу ч гэж тайлбарлах билээ. Хаврын чуулганы эхэнд Тавантолгойн гэрээний төслийг УИХ өөр дээрээ татаж авсан ч бүтэн 60 хоног Л.Эрдэнэчимэг Их хурлаар хэлэлцүүлэлгүй таг зогсоосон гэхээр тэр яах аргагүй гацаагч юмаа.

Эдийн засаг хүндэрсэн, нүүрсний үнэ унасан, долларын ханш буцаад өсч буй энэ үед 60 хоног гэдэг алдаж болохгүй л хугацаа юмсан. Тэр тусмаа Тавантолгой шиг нүүрсний ордын хувьд үнэ цэнэ нь өдөр, хоног өнгөрөх тусам унаж буй нь маргах аргагүй үнэн. Дэлхийн томоохон сангууд нүүрсний салбараас “дайжиж”, байгаль орчинд ээлтэй, илүү өндөр технологид хөрөнгө оруулалт хийх боллоо. Хамгийн гол нь Хятадын нүүрсний зах зээлийн гол нийлүүлэгч нь Монгол Улс байх горьдлого үнэндээ тасарч байна. Бид саяхныг хүртэл энэ зах зээл дээр Австрали Улстай л өрсөлдөнө гэж тооцож байсан бол одоо Индонез, Вьетнам, бүр Хойд Солонгос гээд шинэ тоглогчид гараад ирлээ. Ийм үед Тавантолгой төслийг хэлэлцээд нэг тийш шийдэхийн оронд тавь, жар хоног зүгээр л хоосон тайлбаруудаар зогсооно гэдэг байж боломгүй мэт. Яагаад гэвэл, 60 хоног гэдэг бүтэн хоёр сар. Монгол шиг эрс тэс уур амьсгалтай, барилга, бүтээн байгуулалтын ажил хийх боломжтой улирал нь зуны хэдхэн сар байдаг улсад хоёр сар гэдэг алдаж болохгүй хугацаа. Ядаж л энэ бол Тавантолгойн гэрээг сайжруулбал сайжруулж болох цаг хугацаа шүү дээ.

Алтаар үнэлэгдэх цаг хугацааг Л.Эрдэнэчимэг гишүүний ахалсан Ажлын хэсэг эхлээд “компанийн санхүүгийн тайлан”, дараа нь “гэрээний англи эх”, үргэлжлүүлээд “Оросын эрх ашигт нийцэхгүй нь” гэсэн янз бүрийн тайлбараар аргацааж өнгөрөөсөөр үрж дууслаа. Одоо магадгүй нэхье гээд нэхэх юм Ажлын хэсэгт, өгье гээд өгөх зүйл Засгийн газарт нь үлдээгүй биз. Энэ талаар ЗГХЭГ-ын дарга С.Баярцогт “Тавантолгойн ажлын хэсэг шийдэл гаргахад хангалттай боломж байгаа гэж харж байна. Дүгнэлт гаргахад хангалттай хугацаа өнгөрсөн. Зөвхөн Ажлын хэсэг биш Монгол Улсын иргэн болгон Тавантолгойн талаар мэдлэгтэй болох хугацаа өнгөрлөө. Ер нь Ажлын хэсгээс шаардаж байгаа бүх материалыг өгсөн. Нууц юм гэж байхгүй” гэж мэдэгдсэн байна лээ.

Ер нь бол эхнээсээ энэ Ажлын хэсгийг байгуулсан нь, ахлагчаар нь Л.Эрдэнэчимэг гишүүнийг сонгож тавьсан нь Тавантолгойг явуулах бус, гацаах гэсэнтэй холбоотой байжээ. Өдөр ирэх тусам энэ хардлага улам батлагдаж байгааг зориуд тодотгоё гэж бодлоо. УИХ-ын Дэгийн тухай хуулиараа аливаа асуудлыг Байнгын хороод хэлэлцэж эхэлсний дараа Ажлын хэсэг байгуулдаг хуультай. Гэвч Тавантолгой дээр эсрэгээр нь Ажлын хэсгээ эхэлж байгуулчихаад Байнгын хороог хуралдуулахгүй байна. Хоёрт, Л.Эрдэнэчимэг гишүүн “Ажлын хэсгээс энэ төслийг Засгийн газарт буцаана” гэж мэдэгдсэн нь эрхгүй анхаарал татсан юм. Уг нь хуулиараа аливаа асуудлын хэлэлцэх эсэхийг шийдэх эрх нь гагцхүү УИХ-даа хадгалагддаг. Ганц гишүүн, ганц Ажлын хэсэгт бус, бүр Байнгын хороо ч биш, УИХ чуулганы нэгдсэн хуралдаанаараа “хэлэлцэх эсэх”-ийг нь шийдцэг хуультай. Байнгын хорооны хэлэлцэхгүй гэсэн асуудлыг УИХ нь “хэлэлцье” болгож өөрчилдөг, бас Байнгын хорооны хэлэлцье гэсэн асуудлыг УИХ нь “хэлэлцэхгүй” болгож чаддаг. Өөрөөр хэлбэл, эцсийн шийдвэр Их хурал дээр гардаг. Тэгэхээр Тавантолгойн гэрээг УИХ-аар хэлэлцүүлэхгүйгээр Ажлын хэсгээс Засгийн газарт буцаавал хуулийн томоохон зөрчил гарах нь ойлгомжтой байгаа юм. Ийм зүйлийг хууль тогтоох дээд байгууллагад гурван жил суусан Л.Эрдэнэчимэг гишүүн гадарлах л ёстой баймаарсан. Гэтэл шулуухан “Тавантолгойг буцаана” гэсэн нь нэгийг өгүүлэх мэт… Угаасаа энэ Ажлын хэсгийг байгуулсан зорилго нь Тавантолгойг явуулах биш, таг гацаах байсныг Л.Эрдэнэчимэгийн ямар ч үндэслэлгүй мэдэгдлүүд нотолдог шүү дээ.

Тавантолгойг гацаасан, Л.Эрдэнэчимэгээр гацаалгаж буй энэ “технологи” нь эргээд Монгол төрд маш буруу жишиг тогтоосон гэдгийг энд тодотгоё. Уг нь Тавантолгойг явуулахгүйн тулд Монгол төрөө ингэж хорлож болохгүй биз дээ. Гэвч төрд буруу жишиг тоггоосоор байна. Одоо энэ тухай өгүүлье. УИХ бол асуудлыг олонхиороо шийдээд явдаг бүтэц. Бас УИХ-аар асуудлыг хэлэлцэнэ гэдэг нь заавал дэмжинэ гэсэн үг бүр биш. Хэлэлцсэн болгоноо батлаад байдаггүйг бид Гацууртын төслийг УИХ хоёр дахиа унагаснаас нь харлаа шүү дээ. Тавантолгойн төсөл үнэхээр Ажлын хэсгийнхний яриад байгаа шиг муу гэрээ байвал эрх биш энэ 76 гишүүн шийдвэрээ бодож гаргах биз. Энэ тухай дурдсан нь Тавантолгойг УИХ-д оруулахгүйн тулд Ажлын хэсэг дээр гацааж байгаа технологи нь өөрөө нэг Ажлын хэсэгт УИХ дахь намын бүлгээс том эрх мэдэл өгчихлөө. Хожмоо Ажлын хэсэг байгуулах замаар асуудлыг гацаах, уях боломжийг Тавантолгойн энэ удаагийн жишээ жишиг болгоод тоггоогоод өгчихлөө гэсэн үг. Намын бүлгүүд тав хоног завсарлага авч байхад, Ажлын хэсэг 50 хоног ч дүгнэлт гаргахгүй асуудлыг хэлэлцэхгүй гацааж болох боломж бүрдэв. Одоо улс төрийн намууд өөрт хэрэггүй, ашиггүй хуулиа гаргуулахгүйн тулд Эрдэнэчимэг шиг нэг гишүүнээр ахлуулаад Ажлын хэсэг байгуулдаг, энэ нь долоо хоног бүр хэвлэлийн бага хурал хийгээд төслийг хойшлуулдаг байдал руу орвол яах вэ. Өөрөөр хэлбэл, ийм нэгэн буруу жишгийн эхлэл тавигдчихлаа.

Тавантолгойг 60 хоног гацаасан эхний хүн нь ийнхүү Л.Эрдэнэчимэг гэдэг нь хэнд ч тодорхой байгаа. Харин хоёр дахь хүн нь УИХ-ын даргын зөвлөх А.Гансүх юм. Өмнө нь Зам, тээврийн сайд байхдаа төмөр замын бүтээн байгуулалтыг гацааж байсан энэ эрхэм одоо Тавантолгойн Дэд ажлын хэсгийн ахлагчаар ажиллаж байгаа билээ. Бас л гарамгай гацаагч. Энэ ажлаа ч сайн хийдэг. Уг нь УИХ-ын дарга гэдэг хурал зохион байгуулагч, хуралдаан даргалах үүрэгтэй албан тушаалтан. Үүнээс өөрөөр бол УИХ-ын бусад 75 гишүүнтэйгээ нэгэн адил эрхтэй. Гэтэл Тавантолгойн Дэд ажлын хэсгийг яагаад заавал зөвлөхөөрөө даргалуулсныг, яагаад тэр нь Тавантолгойг гацаагаад байгаа нь сонирхол татам байгаа биз. Дээр нь УИХ-ын дарга хурал даргалах үүрэгтэй шиг, Ажлын хэсгийн ахлагч хувийн байр сууриа бус Ажлын хэсгийн дүгнэлтээ л тайлагнах учиртай.

Гэтэл УИХ-ын Ажлын хэсгийг ахалж буй Л.Эрдэнэчимэг, Дэд ажлын хэсгийн дарга А.Гансүх нар өөрийнхөө байр суурийг бүгдийнх нь, бусдынх нь байр суурь мэтээр тайлбарласаар өнөөг хүрлээ. Энэ бол ёс зүйгүй үйлдэл. Л.Эрдэнэчимэгийн ёс зүйгүй ийм үйлдлийг бид долоо хоног бүр хийдэг хэвлэлийн хурлаас нь хангалттай харсан. Харин А.Гансүхийн хувьд саяхан “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн ажилчидтай уулзаж, энэ төслийг явуулж болохгүй, төмөр замаа тавьчихад л Тавантолгойг хөрөнгө оруулагчгүй олборлож болох юм шиг ярьсан байх юм. Тавантолгойн төслийн эсрэг “Эрдэнэс Тавантолгой”-н ажилчдыг турхирсан энэ үйлдлийг нь хувь А.Гансүхийн байр суурь гэж ойлгох уу, эсвэл УИХ-ын даргын байр суурь гэх үү, бүр Дэд ажлын хэсгийн дүгнэлт гэж үзэх Алин боловч А.Гансүх төмөр зам тавиад л Тавантолгойг олборлочихно гэж “Эрдэнэс Тавантолгой”-нхонд ярьсан нь өөрөө энэ төслийг гацаах ганцхан зорилготойг нь нотолж байгаа юм. Түүний энэ үгийг УИХ-ын Ажлын хэсгийн ахлагч Л.Эрдэнэчимэг ч бас “Эрдэнэс Тавантолгой”-н ажилчидтай уулзахаар ганцаараа очихдоо (уг нь Ажлын хэсгийн 4-5 гишүүн ирнэ гэж зар тарааж байжээ) яг тоть шиг давтан ярьж явжээ. Үнэхээр тэр хоёрын хэлснээр ганц төмөр зам тавиад л Тавантолгойн бүтээн байгуулалт шийдэгдчихдэг бол амар байхсан. Тийм бол заавал тэр гэрээг Засгийн газар, УИХ дээр хэлэлцээд ч яадаг юм. Гэвч бодит үнэн гэвэл Монгол Улс орон нутгийн Тавантолгой шиг уурхай ажиллуулах гээгүй. Налайхынх шиг жижигхэн уурхай явуулах гэж байгаа бол хамаа алга. Харин дэлхийн хэмжээнд хүрсэн уурхай байгуулах гэж байгаа бол бүгдийг цогцоор нь хийх ёстой. Нэмүү өртөг шингэсэн, тэр нь Монголдоо үлддэг үйлдвэрлэл рүү явах ёстой. Тавантолгойн нүүрсийг ухаад зарах биш, угаадаг, баяжуулдаг, тэгж үнэ хүргэдэг болох ёстой. Ингэж байж үнэ нь өснө, өгөөж нь Монголд үлдэнэ. Үүний тулд Тавантолгойд хэдэн тэрбум доллараар нь хөрөнгө оруулалт хийх хэрэгтэй болсон биз. Тийм юм хэрэггүй, “Эрдэнэс Тавантолгой” дээр төмөр зам тавихад л болно гэвэл тэр дэд усан сан, цахилгаан станцаа хаанаас олох болж байна вэ. Тэр ажилчдын орон сууц, амьдрах орчныг яаж бүрдүүлэх юм бэ.

Саяхан мэргэжлийн хяналтынхан Оюутолгойд шалгалт явуулаад тэнд барьсан сэндвичэн байшингууд нь суурин амьдрах бололцоог хангаагүй гэж дүгнэсэн байна лээ. Түүн шиг Тавантолгой дээр хэдэн гэр, хэдэн сэндвичин байшин босгосноо, тэгээд түүхийгээр нь нүүрсээ ухаж зарснаа дэлхийн хэмжээний уурхай байгууллаа гэж өөрсдөдөө итгүүлэх болж байна уу. Ганц төмөр зам татаад, ганц хоёр гэр бариад уурхайгаа ухна гэвэл Тавантолгойд ямар ч нэмүү өртөг бий болохгүй, ямар ч хот босохгүй. Нэмүү өртөг шингээхийн тулд, нүүрсээ үнс бус, мөнгө болгохын тулд боловсруулалт л чухал. Энэ бүхэнд хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй. Ядаж Ухаа худагийн үйлдвэр шиг дахиад шинэ үйлдвэр босгоё гэвэл зардал нь хэд болох бол. Тооцвол одоогийн Тавантолгойн хөрөнгө оруулалт гээд байгаа 4 тэрбум ам.доллар ч тэрэнд нь хүрэхгүй байх талтай. Учир нь төгрөгийн ханш суларч, долларын ханш чангарснаас болж царцаасан барилгуудаа ч санхүүжүүлж чадахгүй байдал улсын төсөвт үүсээд байгаа шүү дээ. Үүн дээр нь дахиад төсвөөсөө баяжуулах үйлдвэр, усан сан, цахилгаан станц, дэд бүтэц барина гэдэг юу л бол. Бас дээр нь цаг хугацаа байна уу.

Ямар сайндаа ашиглана, ашиглахгүй гээд ганц дүгнэлт гаргаж чадахгүй Тавантолгойг 60 хоног гацаасаар байгаа Ажлын хэсгээс болж Засгийн газар Тавантолгойн тогтоолын төслөө буцаан татаж, зарим өөрчлөлт хийж магадгүй байдалд хүрээд байгаа юм байна. Олон улсын хөрөнгө оруулагчдын чуулга дээр “цухуйлгасан” Засгийн газрын энэ мэдэгдлээс нь харвал дахиад л Тавантолгой хойшлох нь. Харамсалтай нь, алдаж байгаа энэ цаг хугацааны төлөөсийг Ажлын хэсгийн ахлагч Л.Эрдэнэчимэг, А.Гансүх нар бус, монголчууд гурван саяулаа төлөх юм даа.

Нээрээ Тавантолгойн гэрээ гацсан (гацаасны) 60 дахь хоногийн мэнд!

 

 

Ч.ГАНГЭРЭЛ